Wielkie Oczy. Studia z dziejów wieloetnicznego galicyjskiego miasteczka

Duże miasta mają swych historyków, często nawet o uznanym autorytecie naukowym, o małych zaś rzadko, kto pisze. A to one właśnie w przeciągu dziejów stanowiły większość na mapie urbanizacyjnej Rzeczypospolitej.

To w nich jak w soczewce skupiały się losy ludzi różnych stanów, narodowości i wyznań. „Małość” sprzyjała konsolidacji, przełamywała izolacjonizm, sprzyjała wzajemnym wpływom w dziedzinie kultury i obyczajowości, a więzi sąsiedzkie były na ogół mocniejsze. Wspólnota losów, zwłaszcza wobec zagrożeń zewnętrznych, spajała społeczność miejską. Nawet jeśli dochodziło do konfliktów wewnętrznych, to z pomocą proboszcza, rabina lub lokalnego mędrca, starano się je łagodzić, bo ludzie byli sobie nawzajem potrzebni.

Taką małą społecznością miejską od schyłku średniowiecza po czasy najnowsze były Wielkie Oczy.

Jej zasadniczą cechą publikacji jest próba odtworzenia tego, czego już nie ma, czyli bogatego świata wspólnego życia w małomiasteczkowym wielkoockim mikrokosmosie Polaków, Ukraińców i Żydów; przenikania się trzech narodów, trzech religii, trzech języków i trzech kultur, w otoczeniu wiejskiego środowiska zamieszkałego niemal wyłącznie przez ludność ukraińską. Jeśli do tych trzech podstawowych społeczności etnicznych dodać jeszcze „przyprawy” w postaci osadnictwa wołoskiego, turecko-tatarskiego i niemieckiego1, to dopiero wtedy otrzymamy pełen obraz tego, czym było niegdyś galicyjskie miasteczko Wielkie Oczy, które dzisiaj jest małą osadą „na końcu świata”, gdzieś w połowie drogi między Lubaczowem w Polsce a Jaworowem na Ukrainie.